Το κρατικό χρέος και η κρίση

«Οταν το 2008 ο υπερχρεωμένος χρηματοπιστωτικός κλάδος βρέθηκε στη δίνη της κρίσης, διασώθηκε από τις κυβερνήσεις, οι οποίες είδαν το χρέος τους ως ποσοστό του ΑΕΠ να αυξάνεται στα υψηλότερα επίπεδα των τελευταίων 50 ετών, συντείνοντας έτσι στην κρίση κρατικού χρέους στον δυτικό κόσμο.

Σχεδόν επτά χρόνια μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers, που οδήγησε στη χειρότερη οικονομική κρίση μετά τη Μεγάλη Υφεση του 1929, και ο κόσμος βρίσκεται αντιμέτωπος με ένα βουνό χρεών που δημιουργούν νέους κινδύνους για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα, υπονομεύοντας την παγκόσμια οικονομία.

Είναι χαρακτηριστικό ότι από το 2007 τα χρέη των κρατών αυτού του πλανήτη αυξήθηκαν κατά 76% ή κατά 25 τρισ. δολ. φθάνοντας τα 58 τρισ. δολ., αντιπροσωπεύοντας περίπου το 85% του παγκόσμιου ΑΕΠ.

Ιστορικά εξάλλου, κατά μέσον όρο, μερικά χρόνια έπειτα από όλες τις οικονομικές κρίσεις μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, η πραγματική αξία του δημοσίου χρέους των χωρών που βρέθηκαν στη δίνη του κυκλώνα αυξήθηκε κατά 86%.

Καθώς η οικονομική κρίση και η ύφεση εκτόξευσαν το δημόσιο χρέος των ανεπτυγμένων οικονομιών, το οποίο κατά μέσον όρο από το 76% του ΑΕΠ το 2007 αυξήθηκε στο 112% του ΑΕΠ το 2014 (έναντι μόλις 46% του ΑΕΠ για τις αναδυόμενες οικονομίες), αρκετοί είναι οι οικονομολόγοι που θεωρούν ότι η ανακούφιση από το κρατικό χρέος σε ορισμένες οικονομίες ίσως οδηγήσει σταδιακά στην υιοθέτηση νέων μεθόδων ελάφρυνσης» (Ηλεκτρονικό «Βήμα», 15/02/2015).

Αυτό το ρεπορτάζ για το κρατικό χρέος συνοδεύτηκε και από την εκτίμηση της επίδρασής του τη δημιουργία νέας οικονομικής κρίσης. Αλλα ρεπορτάζ στον αστικό Τύπο έκαναν λόγο για «βόμβα στην παγκόσμια οικονομία».

Γιατί αυξήθηκαν τα χρέη;

Να διευκρινίσουμε αρχικά ότι ο χαρακτηρισμός από τους αστούς της κρίσης ως «χρηματοπιστωτικής» δεν είναι σωστός. Ηταν οικονομική κρίση του καπιταλισμού, δηλαδή βίαιη διακοπή της διευρυμένης αναπαραγωγής του κοινωνικού κεφαλαίου, ήταν μια κρίση υπερσυσσώρευσης κεφαλαίων. Εκδηλώθηκε συγχρονισμένα, ανεξάρτητα από το ότι δεν ήταν ακριβώς στο ίδιο σημείο του κύκλου, σε μια σειρά καπιταλιστικές οικονομίες σε όλο τον κόσμο και στις ισχυρές όπως ΗΠΑ, Γερμανία κ.λπ.

Η αύξηση των κρατικών χρεών οφείλεται βασικά στην πολιτική διαχείρισης της κρίσης σε όφελος του κεφαλαίου με δεδομένη τη μεγάλη κρατική ενίσχυση με κεφάλαια διαφόρων μονοπωλιακών ομίλων προκειμένου να μην καταστραφούν από την κρίση. Βεβαίως, το χρέος προκύπτει από το δανεισμό. Και ο δανεισμός σε διεθνές επίπεδο γίνεται συνήθως με νομίσματα που έχουν καθιερωθεί ως διεθνή ισοδύναμα, είτε στο εμπόριο είτε στην κίνηση κεφαλαίων για επενδύσεις είτε ως αποθεματικά. Συνήθως γίνονται σε δολάριο, αλλά γίνονται και σε ευρώ, σε ελβετικό φράγκο, σε γουάν, λιγότερο σε νομίσματα άλλων ανεπτυγμένων κρατών.

Στο ίδιο ρεπορτάζ γράφεται: «Σε μια "βόμβα" χρεών, κρατικών και ιδιωτικών, κάθεται η παγκόσμια οικονομία, εκτιμούσε προσφάτως και η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών (BIS), καθώς διατέθηκαν δισεκατομμύρια δολάρια και στις δύο όχθες του Ατλαντικού, με αποτέλεσμα το ιδιωτικό χρέος να μετατραπεί σε κρατικό, ενώ, παρά τις πολιτικές λιτότητας τα κρατικά ελλείμματα συνέχισαν να αυξάνονται, συσσωρεύοντας νέο κρατικό χρέος». Δηλαδή, δόθηκε κρατικό χρήμα στα μονοπώλια, πλήρωσαν χρέη τους αλλά αυτά μετατράπηκαν σε κρατικό χρέος.

Γιατί ο φόβος

Ο φόβος για την υπονόμευση της παγκόσμιας οικονομίας από τα χρέη έχει δύο σκέλη: Το ένα έχει να κάνει με την αδυναμία αποπληρωμής χρεών στη δοσμένη ημερομηνία λήξης τους. Το άλλο έχει να κάνει με την ανάγκη συσσώρευσης χρήματος στα κρατικά ταμεία ακριβώς για να πληρώσουν χρέη, που έχουν αρνητική επίδραση στην καπιταλιστική οικονομία κάθε χρεωμένου κράτους. Γιατί, αφενός δεν περισσεύει κρατικό χρήμα για δημόσιες επενδύσεις, αλλά και επιδοτήσεις σε μονοπωλιακούς ομίλους για τις δικές τους επενδύσεις, αφετέρου επιβάλλει δραστικές περικοπές στους κρατικούς προϋπολογισμούς, αντιλαϊκή φορολογία, άλλες αντεργατικές, αντιλαϊκές αναδιαρθρώσεις που μειώνουν το εργατικό, το λαϊκό εισόδημα, με δυσμενείς επιπτώσεις στη ζήτηση, άρα και στον τζίρο των επιχειρήσεων, και στην κερδοφορία τους.

Υπάρχει, επίσης, μια πρόσθετη δυσκολία που έχει να κάνει με τις διακυμάνσεις των νομισμάτων. Για παράδειγμα, η αντιμετώπιση του αποπληθωρισμού με μέτρα όπως δραστική μείωση επιτοκίων και αγορά ομολόγων από τις κεντρικές τράπεζες με τύπωμα χρήματος για αύξηση της ρευστότητας, υποτιμά τα νομίσματα. Για παράδειγμα, το δολάριο γίνεται τώρα πιο ακριβό σε σχέση με το ευρώ και το γεν (βλέπε «Κυριακάτικος Ριζοσπάστης», 21-22/2/2015). Αν το χρέος είναι σε δολάρια αυξάνεται.

Η εικόνα της όξυνσης του προβλήματος δείχνει ένα φαύλο κύκλο που το κέντρο του είναι η καπιταλιστική κρίση. Η αντιμετώπιση του χρέους έχει σχέση με τη διαχείριση της κρίσης. Η ανάπτυξη της καπιταλιστικής οικονομίας συμβάλλει στη δυνατότητα αποπληρωμής χρεών, αφού αυξάνονται οι δυνατότητες άντλησης εσόδων από το κράτος, αλλά για να γίνει ανάπτυξη χρειάζεται κρατική χρηματοδότηση που δεν υπάρχει.

Για παράδειγμα, ο διεθνής όμιλος συμβούλων επιχειρήσεων «McKinsey», μιλώντας για τρόπους μείωσης των χρεών εκτιμά ότι μπορεί να γίνει με μια ασυνήθιστη αύξηση των ρυθμών ανάπτυξης ή μια ακραία δημοσιονομική προσαρμογή. Αλλά ούτε το ένα είναι δυνατό ούτε το δεύτερο που θα πολλαπλασιάζει την ακραία φτώχεια. Ετσι, προτείνει εκτεταμένες πωλήσεις περιουσιακών στοιχείων του κράτους,(αποκρατικοποιήσεις, ιδιωτικοποιήσεις), έναν εφάπαξ φόρο στον πλούτο, πιο αποτελεσματικά προγράμματα αναδιάρθρωσης χρέους, αλλά ακόμη και τη διαγραφή χρέους που έχει αγοραστεί από τις κεντρικές τράπεζες των κρατών στο πλαίσιο προγραμμάτων «ποσοτικής χαλάρωσης».

Υπάρχει και άλλη μία παράμετρος στην υπόθεση των κρατικών χρεών. Το γεγονός ότι η καπιταλιστική οικονομία είναι βαθιά διεθνοποιημένη, οι δυσκολίες αντιμετώπισής τους επιδρούν και σε άλλους τομείς της οικονομίας όπως οι εισαγωγές - εξαγωγές εμπορευμάτων αλλά και κεφαλαίου για επενδύσεις. Ζητήματα που επιδρούν επίσης αρνητικά στις καπιταλιστικές οικονομίες.

Ποιος πληρώνει τα σπασμένα;

Ολα τα παραπάνω δείχνουν ότι χρειάζεται γενναία καταστροφή κεφαλαίου. Αυτό σημαίνει η διαγραφή χρέους. Επειδή, όμως, καπιταλιστικά κράτη και μονοπωλιακοί όμιλοι δεν προχωρούν σε γενναία καταστροφή κεφαλαίου, ποιο καπιταλιστικό κράτος θα ήθελε η κεντρική του τράπεζα να καταστρέψει κεφάλαια, άλλωστε αυτό αυτομάτως θα το έκανε ευάλωτο στους ανταγωνιστές, η κατάσταση μοιάζει με το «κράτα με να σε κρατώ» σε συνθήκες που η παγκόσμια καπιταλιστική οικονομία βρίσκεται μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας σε ό,τι έχει σχέση με την ανάκαμψη, ενώ οι ανταγωνισμοί οξύνονται συνεχώς. Βεβαίως, όλη αυτή η πραγματικότητα πολλαπλασιάζει τα βάσανα της εργατικής τάξης και των άλλων φτωχών λαϊκών στρωμάτων, αφού στο όνομα της ανταγωνιστικότητας, της αντιμετώπισης της κρίσης σε όφελος του κεφαλαίου, εφαρμόζονται μέτρα αντισταθμίσματος της πτώσης του ποσοστού κέρδους, δηλαδή αντεργατικές αναδιαρθρώσεις που μειώνουν δραστικά την τιμή της εργατικής δύναμης, μειώνουν το εργατικό δυναμικό αυξάνοντας την ανεργία, μεγαλώνει η λαϊκή φοροληστεία μειώνοντας συνολικά το λαϊκό εισόδημα, ενώ περικόπτονται κρατικές δαπάνες για παροχή υπηρεσιών Υγείας - Πρόνοιας σε λαϊκές δυνάμεις.

Εχουμε ξαναπεί: Φιλολαϊκή διέξοδος από την κρίση μέσα στον καπιταλισμό δεν μπορεί να υπάρξει. Μονόδρομος για την εργατική τάξη, τα άλλα φτωχά λαϊκά στρώματα είναι η συμμαχία τους, η αντικαπιταλιστική, αντιμονοπωλιακή αντεπίθεση, η ρήξη με το κεφάλαιο και την εξουσία του, η εργατική εξουσία για τη σοσιαλιστική οικοδόμηση.

Δεν υπάρχει καπιταλιστικό κράτος χωρίς κρατικό χρέος

 

Το αυξανόμενο παγκόσμιο χρέος, που έχει διογκωθεί κατά 58 τρισ. δολάρια από το 2008, ποσό αντίστοιχο με το 17% του παγκόσμιου ΑΕΠ, έχει φτάσει στα 199 τρισ. δολάρια.

Προκύπτει το ερώτημα: Στην κρίση αυξήθηκε επειδή τα κράτη δανείστηκαν για να ενισχύσουν μονοπωλιακούς ομίλους, ανάμεσά τους και τράπεζες, για να μην καταστραφούν από την κρίση, και είναι 58 τρισ. δολάρια. Το υπόλοιπο χρέος ως τα 199 τρισ. δολάρια πώς δημιουργήθηκε;

Πρέπει να πούμε ότι δεν υπάρχει καπιταλιστικό κράτος χωρίς χρέη. Αυτό δεν οφείλεται στην κακή διαχείριση που λένε κάποια αστικά επιτελεία, ούτε σ' αυτό που κατά κόρον προπαγανδίστηκε στα χρόνια της καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης ως επιχείρημα για να αφαιρέσουν κατακτήσεις της εργατικής τάξης και των άλλων φτωχών λαϊκών στρωμάτων, ότι τάχα ζούσαν και ευημερούσαν με δανεικά που δανειζόταν το κράτος και έκανε πλουσιοπάροχες παραχωρήσεις. Οτι δηλαδή ο λαός ζούσε με περισσότερα απ' όσα παρήγαγε. Δεν υπάρχει μεγαλύτερο ψέμα, γιατί τότε δεν μπορούν να αιτιολογηθούν τα υπέρογκα κέρδη των καπιταλιστών.

Οι κρατικοί προϋπολογισμοί (ας πάρουμε το παράδειγμα της Ελλάδας) έχουν μεγαλύτερα έξοδα απ' ό,τι έσοδα, γιατί: Κάνουν δημόσια έργα υποδομών σε όφελος των μονοπωλιακών ομίλων. Επιδοτούν με τους διάφορους αναπτυξιακούς νόμους τους επιχειρηματικούς ομίλους για να κάνουν επενδύσεις, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Για παράδειγμα, υπήρξαν επενδύσεις Ελλήνων καπιταλιστών που έγιναν σε κράτη των Βαλκανίων και επιδοτήθηκαν έως και 60%. Εκαναν εξαγορές επιχειρηματικών ομίλων όπως, π.χ., η κυβέρνηση της ΝΔ τον όμιλο Ανδρεάδη (Εμπορική Τράπεζα, Ναυπηγεία Ελευσίνας, ΗΣΑΠ) το 1978 για να μη χρεοκοπήσει, ή την εξαγορά των χρεοκοπημένων προβληματικών από το ΠΑΣΟΚ για να μην κλείσουν, τη δεκαετία του '80. Κάνουν τεράστιες εξοπλιστικές δαπάνες για ιμπεριαλιστικούς σκοπούς. Στο παράδειγμα της Ελλάδας, το πρόβλημα του χρέους οξύνθηκε με τους Ολυμπιακούς Αγώνες.

Τα έσοδα επίσης είναι πεπερασμένα. Η φορολογία στο κεφάλαιο είναι χαμηλή, διαφορετικά δεν κάνει επενδύσεις, ενώ η φοροληστεία στο λαό είναι επίσης πεπερασμένη, αφού το λαϊκό εισόδημα δεν μπορεί να εξανεμιστεί, η αναπαραγωγή της εργατικής δύναμης έχει και κατώτατο όριο, ενώ η αύξηση της λαϊκής φορολογίας έχει αρνητικό αντίκτυπο στη ζήτηση.

Γι' αυτό δεν υπάρχει κανένα καπιταλιστικό κράτος που να μην έχει χρέη. Γιατί αυτά ενισχύουν τη διευρυμένη αναπαραγωγή κεφαλαίου και κερδών. Ετσι, τα περί ισοσκελισμένων προϋπολογισμών αποτελούν μέσα για συνέχιση της πολιτικής των αναδιαρθρώσεων των περικοπών κρατικών δαπανών για κάλυψη κάποιων λαϊκών αναγκών σε Παιδεία, Υγεία, Πρόνοια, συνέχιση της φοροληστείας του λαού. Χρήμα για επενδύσεις και αποπληρωμή των χρεών θέλουν να κάνουν μέχρι να φτάσουν στους δείκτες του Συμφώνου Σταθερότητας, 3% ελλείμματα, 60% χρέος. Τα κρατικά χρέη συνεπώς θα συνεχίσουν να υπάρχουν. Αλλά τα πληρώνει ο λαός και τα καρπώνεται το κεφάλαιο. Ετσι αναπτύσσεται και λειτουργεί ο καπιταλισμός. Σε κρίση και σε ανάπτυξη.

Στην κορυφή της λίστας των χρεωμένων κρατών για το 2014 είναι η Ιαπωνία, με δημόσιο χρέος προς ΑΕΠ 244%. Ακολουθούν η Ελλάδα, με 180% η Ιταλία και η Πορτογαλία με 130% και η Ιρλανδία στην περιοχή του 120% του ΑΕΠ. Στην Ευρωζώνη τα κρατικά χρέη αυξήθηκαν από το 66% του ΑΕΠ στο 95% του ΑΕΠ, φτάνοντας τα 9,5 τρισ. ευρώ, με τα χρέη της Γερμανίας (2,15 τρισ. ευρώ ή 75% του ΑΕΠ), της Ιταλίας (2,13 τρισ. ευρώ ή 132% του ΑΕΠ), της Γαλλίας (2,035 τρισ. ευρώ ή 96%) και της Ισπανίας (1,02 τρισ. ευρώ ή 97% του ΑΕΠ) να αντιπροσωπεύουν το 77% των συνολικών χρεών της ζώνης του ευρώ. Μετά από το 2007 το χρέος της Κίνας τετραπλασιάστηκε, φτάνοντας στο 282% του ΑΕΠ. Στις ΗΠΑ, το 2008, το δημόσιο χρέος αντιστοιχούσε στο 64,8% του ΑΕΠ. Το 2014 ξεπερνά το 101,5%.