«Ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα»: Εγγυάται χαμοζωή και ανακύκλωση της φτώχειας

Το προσχέδιο του Κρατικού Προϋπολογισμού για το 2015, που δημοσιοποίησε η κυβέρνηση την περασμένη Δευτέρα, ήρθε να επιβεβαιώσει ότι το «ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα» δεν αποτελεί μόνο ένα πέπλο συγκάλυψης της ακραίας φτώχειας, αλλά και μηχανισμό για νέες περικοπές στα υποτυπώδη κοινωνικά επιδόματα που έχουν απομείνει. 

Το «ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα» θα παρουσιαστεί επίσημα την Τρίτη στο Ζάππειο από τον πρωθυπουργό. Σε πρώτη φάση, θα εφαρμοστεί πιλοτικά σε 13 δήμους, σε όλες τις περιφέρειες της χώρας. Από το νέο έτος, η εφαρμογή του θα γενικευθεί σε όλη την Ελλάδα, με στόχο να καλύψει 700 έως 800 χιλιάδες άτομα που ζουν σε συνθήκες «ακραίας φτώχειας», έτσι όπως την ορίζουν οι οργανισμοί της ΕΕ, μαζί με τις διάφορες υποκατηγορίες. Στην ακραία φτώχεια, η κυβέρνηση κατατάσσει περίπου το 8% του πληθυσμού.
Σύμφωνα με το προσχέδιο του Κρατικού Προϋπολογισμού, «για την καθολική εφαρμογή του προγράμματος σε εθνικό επίπεδο, οι πιστώσεις αναμένεται να καλυφθούν από πόρους που θα προέλθουν αποκλειστικά από τη συνολική αναμόρφωση του συστήματος Κοινωνικής Πρόνοιας στη χώρα».

Με άλλα λόγια, το κόστος, ακόμα και γι' αυτά τα ψίχουλα που λέει ότι θα δώσει το κράτος στους πλέον φτωχούς, θα προέλθει από την ανακατανομή των κονδυλίων για τα κοινωνικά επιδόματα που δίνονται σήμερα. Δηλαδή, θα τα πάρει από τους λιγότερο φτωχούς, για να τα δώσει σ' αυτούς που διαβιούν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας!

Με τον τρόπο αυτό, η κυβέρνηση εξισώνει προς τα κάτω τις εναπομείνασες κοινωνικές παροχές για όλους τους δικαιούχους, που πλέον παίρνουν τα ελάχιστα, μετά το μαχαίρι στα προνοιακά επιδόματα και στο επίδομα ανεργίας. Θυμίζουμε ότι μόνο για το 2014, η κυβέρνηση αφαίρεσε 114 εκατομμύρια από τους δικαιούχους του ΕΚΑΣ, καταργώντας το επίδομα για τους ηλικίας 60 έως 64 ετών.

Επίσης, αφαίρεσε από φτωχές οικογένειες οικογενειακά επιδόματα 86 εκατ. ευρώ, στα άτομα με αναπηρία περιέκοψε τις αποζημιώσεις μετακίνησης κατά 82 εκατ. ευρώ, ενώ κατά 30 εκατ. ευρώ μείωσε και τα ειδικά επιδόματα ανεργίας! Όσο για το τακτικό επίδομα ανεργίας, αυτό το λαμβάνει λιγότερο από το 10,3% των εγγεγραμμένων ανέργων στον ΟΑΕΔ.

Με δεδομένο ότι παλιότερες ανακοινώσεις προσδιόριζαν το κόστος για την εφαρμογή του «ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος» από 850 εκατ. έως 1 δισ. ευρώ το χρόνο, αντιλαμβάνεται κανείς το μέγεθος των νέων περικοπών που ετοιμάζουν στους δικαιούχους και στο ύψος των κοινωνικών επιδομάτων, με την αναμόρφωση των κονδυλίων, που θα καλύπτουν πλέον και το «ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα».

Εξειδικεύουν τις κατευθύνσεις ΟΟΣΑ - ΔΝΤ

Στην πραγματικότητα, τόσο το «ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα», όσο και το προσχέδιο του Προϋπολογισμού δεν κάνουν τίποτε άλλο παρά να εξειδικεύουν τις κατευθύνσεις των εκθέσεων του ΟΟΣΑ και του ΔΝΤ για την «αναμόρφωση» των κοινωνικών επιδομάτων. Ανάλογες κατευθύνσεις υλοποιούν τα 26 από τα 28 κράτη - μέλη της ΕΕ (εκτός από την Ελλάδα και την Ιταλία), που έχουν ήδη νομοθετήσει το μηχανισμό του «ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος».

Όπως σημειώνει το «Ενημερωτικό Δελτίο» 3/2012 της «Ομάδας ανάλυσης δημόσιας πολιτικής» του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, «η κεντρική ιδέα της Έκθεσης (σ.σ. του ΟΟΣΑ) είναι η κατάργηση των περισσοτέρων επιδομάτων που λειτουργούν σήμερα και η αντικατάστασή τους από άλλα, τα οποία θα χορηγούνται με εισοδηματικά κριτήρια». Τέτοια θα είναι η λεγόμενη εισοδηματική ενίσχυση που προβλέπεται στο «ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα».

Στο ίδιο ενημερωτικό σημείωμα αποκαλύπτεται ότι «η εφαρμογή του ελαχίστου εγγυημένου εισοδήματος (με ταυτόχρονη κατάργηση των περισσοτέρων από τα υπόλοιπα κοινωνικά επιδόματα, πλην του επιδόματος ανεργίας) αποτελεί πρόταση του ΔΝΤ. Όπως αναφέρει η σχετική Έκθεση (σ.σ. του ΔΝΤ): "Η μεγαλύτερη εξοικονόμηση μπορεί να επιτευχθεί με την κατάργηση των περισσοτέρων επιδομάτων και την αντικατάστασή τους από ένα ενιαίο πρόγραμμα ελάχιστου εισοδήματος - το οποίο θα λειτουργεί με εισοδηματικά κριτήρια και θα απευθύνεται στο χαμηλότερο 20% της κατανομής εισοδήματος (χρησιμοποιώντας αντικειμενικά κριτήρια για τον έλεγχο της φοροδιαφυγής και της απόκρυψης εισοδήματος)"».

«Επιβίωση» με 13,1 ευρώ τη μέρα!

Να, λοιπόν, ποιους στόχους υπηρετεί πραγματικά ο μηχανισμός που θα ανακοινώσει την Τρίτη η κυβέρνηση «μετά βαΐων και κλάδων». Τι είναι όμως αυτό το περίφημο «ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα» και ποιοι θα το δικαιούνται; Για να γίνει κατανοητή η στρατηγική που υπηρετεί ο συγκεκριμένος μηχανισμός, πρέπει να δούμε το «ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα» όχι ως ένα ακόμα προνοιακό επίδομα, αλλά ως τη «γραμμή φτώχειας» που καθορίζει αυθαίρετα το κράτος, πάνω από την οποία η λαϊκή οικογένεια ή μεμονωμένα άτομα δεν θα δικαιούνται καμία κρατική αρωγή.

Με τον τρόπο αυτό, συρρικνώνει στο ελάχιστο την προνοιακή στήριξη για τα πιο φτωχά και ευάλωτα τμήματα του πληθυσμού. Η κυβέρνηση, ακολουθώντας τη μεθοδολογία της ΕΕ, ορίζει αυτή τη γραμμή της φτώχειας στα 4.800 ευρώ ετησίως για μια τετραμελή οικογένεια με δυο ανήλικα παιδιά. Ισχυρίζεται, δηλαδή, ότι μια τέτοια οικογένεια μπορεί να επιβιώνει με 13,10 ευρώ τη μέρα ή με 400 ευρώ το μήνα. Αυτή τη χαμοζωή «εγγυάται» το «ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα». Για το μεμονωμένο άτομο, η «γραμμή φτώχειας» κάτω από την οποία θα παρέχεται προνοιακή στήριξη είναι τα μισά, δηλαδή τα 2.400 ευρώ το χρόνο.

Εάν το πραγματικό ετήσιο εισόδημα της τετραμελούς οικογένειας είναι μηδενικό, τότε το κράτος θα τους δίνει μέσω του μηχανισμού του «ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος» το σύνολο των 4.800 ευρώ. Εάν, όμως, το πραγματικό εισόδημά τους (από μισθούς, επιδόματα - ανεργίας κ.ά. - ή άλλους λόγους) είναι, για παράδειγμα, 3.800 ευρώ, τότε το κράτος θα τους καταβάλλει 1.000 ευρώ το χρόνο, για να συμπληρώσουν τα 4.800 ευρώ.

Άλλο παράδειγμα: Αν σε μια οικογένεια είναι και οι δύο γονείς άνεργοι και παίρνουν και οι δύο το επίδομα ανεργίας (συνολικό εισόδημα το μήνα 762 ευρώ), αυτοί δε θα δικαιούνται ούτε ευρώ από την εισοδηματική ενίσχυση που προβλέπει το «ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα». Αν το επίδομα ανεργίας το παίρνει μόνο ένας, δηλαδή 361 ευρώ το μήνα, θα λαμβάνει πρόσθετα μόλις 39 ευρώ το μήνα!

Δικλείδες αποκλεισμών

Μάλιστα, προβλέπονται και εισοδηματικά - περιουσιακά κριτήρια για να δικαιούται κάποιος ακόμα και αυτά τα ψίχουλα. Σύμφωνα με τη σχετική Υπουργική Απόφαση, στο πραγματικό εισόδημα για την ένταξη στο μηχανισμό, θα υπολογίζεται η αντικειμενική αξία των ακινήτων της οικογένειας. Για παράδειγμα, αν ένα ζευγάρι ανέργων μένει σε σπίτι που η αντικειμενική του αξία ξεπερνά τις 200.000 ευρώ, ακόμα και αν δεν έχει ούτε ένα ευρώ εισόδημα για να ζήσει η οικογένεια, θα αποκλείεται από το «ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα».

Είναι φανερό ότι η εισαγωγή περιουσιακών κριτηρίων έχει στόχο να περιορίσει το εύρος των πραγματικά φτωχών οικογενειών που δικαιούνται το «ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα». Επίσης, στην περίπτωση που κάποια οικογένεια έχει κάποια χρήματα στην τράπεζα για ώρα ανάγκης, πάλι θα εξαιρείται από το επίδομα. Σύμφωνα με την Υπουργική Απόφαση, το ποσό αυτό καθορίζεται στο διπλάσιο του ετήσιου «ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος». Δηλαδή, αποκλείεται από το «ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα» η τετραμελής οικογένεια που έχει στην τράπεζα το ποσό των 9.600 ευρώ!

Υποχρεωτική αποδοχή της «ευέλικτης» εργασίας

Αναπόσπαστο μέρος του μηχανισμού αποτελεί η υποχρεωτική ένταξη του δικαιούχου σε σχέδιο επανένταξης στην αγορά εργασίας. Αυτό ανοίγει το δρόμο, ώστε τα ψίχουλα, που θα δίνονται μέσω του μηχανισμού, να τα δικαιούται κάποιος μόνο το διάστημα που «τρέχει» κάποιο σχετικό πρόγραμμα. Ακόμα, μπορεί να χάνει το επίδομα, αν ο αρμόδιος φορέας τού προτείνει μια δουλειά με οποιουσδήποτε όρους και αυτός αρνηθεί.

Η Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΚΥΑ) για το «ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα» (ΕΕΕ) επιβεβαιώνει ρητά τα παραπάνω. Όπως γράφει, «οι δικαιούχοι προωθούνται σε δράσεις που στοχεύουν στην ένταξη ή επανένταξή τους στην αγορά εργασίας, μέσω προγραμμάτων που υλοποιούνται, μεταξύ άλλων, από τον ΟΑΕΔ, το ΕΙΕΑΔ, τη Γενική Γραμματεία Διαχείρισης Κοινοτικών και Άλλων Πόρων κ.ά.». Όπως, όμως, αναφέρει η ΚΥΑ, «η καταβολή της εισοδηματικής ενίσχυσης του προγράμματος "ΕΕΕ" αναστέλλεται (...) εάν ο δικαιούχος αρνηθεί να απασχοληθεί σε συγκεκριμένη θέση εργασίας που του προτείνει ο ΟΑΕΔ».

Δηλαδή, αν ο άνεργος αρνηθεί να εργαστεί σε οποιαδήποτε δουλειά, με οποιουσδήποτε όρους, που θα του αποφέρει εισόδημα πάνω από τα όρια του «ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος», θα χάνει και την εισοδηματική ενίσχυση, που ούτως ή άλλως ισοδυναμεί με ψίχουλα.

Η κυβέρνηση βέβαια δεν πρωτοτυπεί. Σύμφωνα με έρευνα του ΙΝΕ ΓΣΕΕ το Δεκέμβρη του 2010, «όλα σχεδόν τα ευρωπαϊκά προγράμματα ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος συνδέονται με την κοινωνική ή επαγγελματική συμμετοχή του δικαιούχου. Ακόμα και παλαιότερα, μέτρα που θεσπίστηκαν τη μεταπολεμική περίοδο με διαφορετική αντίληψη έχουν τώρα τροποποιηθεί προς αυτήν την κατεύθυνση (...) Στο Ηνωμένο Βασίλειο, σύμφωνα με τον Busilacchi (2008, p. 6), οι δικαιούχοι του Ελάχιστου Εγγυημένου Εισοδήματος είναι υποχρεωμένοι να συμμετέχουν σε εξατομικευμένες συνεδριάσεις με εργασιακούς συμβούλους ή "μέντορες", προκειμένου να βρουν δουλειά».

Επίσης, σύμφωνα με δημοσίευμα της «Καθημερινής» τον Οκτώβρη του 2013, «στις περισσότερες χώρες της ΕΕ οι δικαιούχοι (σ.σ. του "ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος") είθισται να υπογράφουν ένα "συμβόλαιο δραστηριοποίησης". Ως βασική απαίτηση προβάλλει η διαθεσιμότητα για εργασία. Οι δικαιούχοι πρέπει να είναι διαθέσιμοι για εργασία, εξαιρουμένων όσων πάσχουν από σοβαρές ασθένειες ή αναπηρίες καθώς και όσοι έχουν αναλάβει τη φροντίδα μικρών παιδιών ή ανήμπορων ενηλίκων. Επίσης, παραπέμπονται κατά προτεραιότητα για συμμετοχή σε "κοινωνικά χρήσιμες" εργασίες, εθελοντική απασχόληση, επιδοτούμενες θέσεις».

Το άρθρο είναι αναδημοσίευση από τον «Κυριακάτικο Ριζοσπάστη», 12 Οκτώβρη 2014.